Ustrój rozdzielności majątkowej polega na tym, iż każdy z małżonków zachowuje swój majątek (zarówno posiadany przez zawarciem małżeństwa, jak i nabywany w jego takcie) oraz samodzielnie nim rozporządza i dysponuje. Rozdzielność majątkowa jest również pierwszym krokiem do dokonania podziału majątku wspólnego, w sytuacji, gdy w małżeństwie choć przez chwilę trwał ustawowy ustrój wspólności majątkowej i w tym czasie małżonkowie nabyli majątek, który następnie chcieliby podzielić.
W pierwszej kolejności należy wyjaśnić, iż z mocy prawa w małżeństwie panuje ustrój wspólności majątkowej. Jeżeli zatem małżonkowie nie podejmą starań o zmianę, to w ich małżeństwie panuje wspólność majątkowa.
Są dwa sposoby na to, aby z ustroju wspólności w trakcie trwania małżeństwa przejść w ustrój rozdzielności majątkowej:
- sporządzenie i podpisanie umowy w formie aktu notarialnego u notariusza. Małżonkowie muszą być jednak zgodni, co do treści aktu notarialnego i stawić się u notariusza.
- złożenie w Sądzie pozwu o ustanowienie ustroju rozdzielności majątkowej. Ustawa posługuje się tutaj określeniem, iż każdy z małżonków może wnieść taki pozew, jeżeli istnieją ważne powody. Oznacza to, że małżonkowie nie muszą być zgodni, gdyż pozew może złożyć każdy z nich. Dlatego też ustawa określa ten sposób ustanowienia rozdzielności – przymusowym.
Ponadto ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej może żądać także wierzyciel jednego z małżonków, jeżeli uprawdopodobni, że zaspokojenie wierzytelności stwierdzonej tytułem wykonawczym wymaga dokonania podziału majątku wspólnego małżonków.
Należy pamiętać, iż w Sąd może ustanowić rozdzielność z datą wcześniejszą, niż dzień złożenia pozwu w sprawie tzn. z datą wsteczną, jeżeli istnieją ważne ku temu powody – robi to w wyjątkowych wypadkach m.in stan separacji faktycznej, alkoholizm, narkomania, marnotrawienie majątku przez któregoś z małżonków.
Rozdzielność majątkowa powstaje także z mocy samego prawa m.in.: w razie ubezwłasnowolnienia lub ogłoszenia upadłości jednego z małżonków, z dniem uprawomocnienia się wyroku rozwodowego, oraz orzeczenia o separacji. Z chwilą zniesienia separacji powstaje między małżonkami ustawowy ustrój majątkowy. Na zgodny wniosek małżonków sąd orzeka o utrzymaniu między małżonkami rozdzielności majątkowej.